3 SORUDA - Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirvesi

Yeni dönemde Türk dünyası belki de ilk kez bu kadar yakın ve samimi bir şekilde Türkiye'nin yanında yer aldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da belirttiği gibi Türk Dünyası, "tek yürek, tek vücut" oldu.

GÜNDEM 17.03.2023, 18:05
4
3 SORUDA - Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirvesi
İstanbul

Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, 16 Mart'ta Ankara'da gerçekleştirilen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Olağanüstü Zirvesi ve son yıllarda Türk devletleri arasında artarak gelişen işbirliğine dair değerlendirmeyi, AA Analiz için 3 soruda kaleme aldı.

1 • TDT'ye giden süreç nasıl gelişti?

Türkiye, 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) yıkılmasıyla bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetlerini tanıyan ilk ülke oldu. 1992'de yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi ile Türkiye ve Türk cumhuriyetleri arasında başlayan işbirliği, Türk dünyasının UNESCO'su sayılan TÜRKSOY, Uluslararası Türk Akademisi, Türk Dünyası Spor Oyunları, Eurovision benzeri bir yarışma olan Türkvizyon, Türk Dünyası Başkent uygulaması gibi ülkeler arası müesseseler ve uygulamalar çerçevesinde gelişmeye devam etti. Türkiye ayrıca Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Yurtdışı Türkler Başkanlığı, Yunus Emre Enstitüsü ve ortak kurulan üniversitelerle Türk cumhuriyetleriyle işbirliğini geliştirmeye devam etti. Son yıllarda Türk cumhuriyetlerinin peş peşe Latin alfabesine geçmesi de hem Türkiye'yle hem de kendi aralarında iletişimi kolaylaştırdı.

Yakın zamana kadar Türkiye'nin kardeş ülkelerle daha çok kültür alanında işbirliği geliştirdiği ve ortak dil, tarih, kültür, gelenek gibi konulara ağırlık verildiği; siyasi ve ekonomik ilişkilerin ikili münasebetlerle sınırlı kaldığı söylenebilir. Bunda Türk cumhuriyetlerinin bir kısmının siyasi ve askeri alanda Rusya ile yakın işbirliği içerisinde olması, ekonomik alanda ise Çin'in gittikçe bu bölgelerde ağırlık kazanması gibi faktörlerin de etkisi büyük. Yine Türkmenistan'ın tarafsızlık siyaseti izlemesi; Özbekistan ile yakınlaşmanın ancak son yıllarda gerçekleşmesi; cumhuriyetler arasında birtakım sınır ve etnik sorunların olması da taraflar arasındaki münasebetlerin daha çok kültürel konularla sınırlı kalmasına yol açtı. Ancak son yıllarda Türk cumhuriyetleri arasındaki işbirliği daha farklı bir boyutta seyrediyor. 12 Kasım 2021'de İstanbul'da gerçekleşen Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi toplantısında konseyin adının "Türk Devletleri Teşkilatı" olarak değiştirilmesi kararı alındığı gibi 2040 yılına kadar ortak hareket planı da kabul edildi.

Konseyin TDT'ye dönüşmesinde ve son birkaç yılda işbirliğinin artmasında Azerbaycan'ın 2. Karabağ (Vatan) Savaşı'nı kazanması; bu süreçte Türkiye'nin Azerbaycan'a büyük destek vermesi; genel olarak Türkiye'nin bölgede ve uluslararası arenada etkisinin artması; Rusya ve Çin'in bölgede izlediği siyasetin Türk cumhuriyetleri alternatif arayışına itmesi gibi faktörlerin de etkili olduğu görülüyor. 2021'deki İstanbul Zirvesi'nden sonra taraflar 2022'de Semerkant'ta bir araya geldi.

2 • Ankara'daki zirvenin önemi nedir?

TDT Zirvesi'nin ekim ayında Kazakistan'ın Türkistan şehrinde düzenlenmesi planlanırken taraflar Azerbaycan'ın inisiyatifiyle "Afet-Acil Durum Yönetimi ve İnsani Yardım" temasıyla 16 Mart günü Ankara'da olağanüstü zirve toplantısı düzenledi. Deprem sonrasında bütün Türk dünyası Türkiye'ye önemli destekte bulundu. Bağımsız Türk cumhuriyetleriyle özerk Türk cumhuriyet ve bölgeleri, arama kurtarma ekiplerinin yanı sıra önemli ilk yardım malzemeleri gönderdi. Gerek devlet yetkilileri gerekse de halk kitleleri Türkiye'nin bu acısını paylaştı. Yeni dönemde Türk dünyası belki de ilk kez bu kadar yakın ve samimi bir şekilde Türkiye'nin yanında yer aldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da belirttiği gibi Türk Dünyası, "tek yürek, tek vücut" oldu.

Şimdi de Türk cumhuriyetleri liderleri Ankara'da bir araya gelerek bir kez daha Türkiye'nin yanında olduklarını gösterdi. Nitekim zirve sonrasında imzalanan Ankara bildirisinde de Türk devletlerinin Türkiye'nin acısını paylaştıkları konusuna vurgu yapılarak bu alanda işbirliğinin devam ettirilmesinin öneminden bahsedildi. Öyle anlaşılıyor ki üye ülkeler arasındaki yeni işbirliği alanlarından birini afet yönetimi konusu oluşturacak. Nitekim önümüzdeki aylarda taraflar arasında "Türk Devletleri Teşkilatı Sivil Koruma Mekanizmasının Kurulmasına İlişkin Anlaşma"nın imzalanması planlanıyor.

Zirvenin bir başka önemi de üye ülkelerin yanı sıra toplantıda gözlemci üyeler olan Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) de en yüksek seviyede temsil edilmesi oldu. Tüm bunlardan tarafsızlığını sürdüren Türkmenistan'ın giderek Türk cumhuriyetleriyle işbirliğini artıracağı ve üye ülkelerinin Kıbrıs'la yakınlaşmaya devam edeceği anlaşılıyor. Avrupa Birliği (AB) üyesi Macaristan'ın gözlemci statüde de olsa TDT'nin tüm zirvelerine katılması da büyük önem arz ediyor. Bu bağlamda Macaristan, adeta AB ile Türk dünyası arasında bir köprü vazifesi görüyor.

Bu zirve bir kez daha üye ülkelerin birçok bölgesel ve küresel sorun ve gelişmeye karşı ortak hareket ettiklerini ve hemfikir olduklarını gösterdi. Nitekim üye ülkeler, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Tahran Büyükelçiliğine yapılan saldırıyı da Avrupa ülkelerinde Kur'an-ı Kerim'e yönelik hakaretleri de kınadı. Aralarındaki ticari ve ekonomik işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan "Türk Yatırım Fonu Kuruluş Anlaşması"nın imzalanmasının önemi de vurgulandı.

3 • Türk devletleri arasındaki işbirliği daha da artabilir mi?

Zirve öncesinde ve sonrasında Cumhurbaşkanı Erdoğan adı geçen devlet insanlarıyla ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Azerbaycan-Türkiye münasebetlerinin de gösterdiği gibi her bir cumhuriyetin Türkiye ile geliştirdiği işbirliği, diğer cumhuriyetler için de adeta domino etkisi yapıyor. Kültürel ilişkilerin yanı sıra son dönemde Türk devletleri arasında diplomatik temaslar da önemli ölçüde arttı. Bu husus şüphesiz başta sınır ve su sorunları olmak üzere Türk devletleri arasındaki sorunların giderek azalmasını sağlıyor. Ancak taraflar arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi konusunda hala bir potansiyelin olduğunu da söylemek mümkün. Nitekim Ankara'daki zirveden sonra Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev siyasi ve ekonomik alanlarındaki işbirliğinin de yeni bir boyuta çıkarılması gerektiğini ifade etti. [1]

Aslında bu konuya üye ülkeler 2021'de kabul edilen Türk Dünyası 2040 Vizyon Belgesi'nde de dikkat çekmiş, kendi aralarında ekonomi, askeri, uzay, kültür, eğitim ve benzeri konularda işbirliği geliştirilmesi gerektiğini dile getirmişti. Nitekim özellikle Karabağ Savaşı ile Ukrayna'daki gelişmeler sonrasında Özbekistan dışındaki tüm Türk cumhuriyetleri, Türkiye'den Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçları satın aldı. Cumhuriyetler bu alanda da kendi aralarında temasların artırılmasından yana.

Türk cumhuriyetleri arasında oluşan samimi diyalog ve güven çerçevesinde aralarındaki ticaret hacimlerinin artması da söz konusu. Bugün bunun potansiyelin çok altında olduğunu söyleyebiliriz. TDT üye ülkeleri arasındaki ticaret hacmi, bu ülkelerin dış ticaret hacimlerinin yalnızca yüzde 4'ünü oluşturuyor. [2] Bu anlamda Kasım 2022'deki Semerkant Zirvesi'nde Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in her sene Ekonomi Forumu gerçekleştirme teklifinin hayata geçirilmesi önemlidir.

TDT üye ülkeleri arasında enerji alanında da işbirliğinin artması bekleniyor. Mart 2022'de Uluslararası Türk Devletleri Enerji İşbirliği Kongresi düzenlendi. Bu alanda da aslında Türkiye ile Azerbaycan arasında hayata geçirilen projeler (Bakü-Tiflis-Erzurum doğal gaz hattı; Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı; TANAP), diğer ülkeler için de örnek teşkil ediyor. Türk devletleri başkanlarının açıklama ve çabalarına bakıldığında TDT üye ülkeleri arasında çok yönlü işbirliğinin artarak gelişeceğini söylemek mümkün.

[Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi]

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.

Yorumlar (0)
Namaz Vakti 26 Mart 2023
İmsak 05:25
Güneş 06:52
Öğle 13:15
İkindi 16:43
Akşam 19:28
Yatsı 20:49
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 25 60
2. Fenerbahçe 24 54
3. Beşiktaş 25 49
4. A.Demirspor 25 45
5. Trabzonspor 25 44
6. Başakşehir 24 41
7. Kayserispor 25 38
8. Konyaspor 25 34
9. Karagümrük 24 31
10. Antalyaspor 25 28
11. Alanyaspor 25 28
12. Sivasspor 25 27
13. Kasımpaşa 25 26
14. Gaziantep FK 25 25
15. Ankaragücü 24 25
16. İstanbulspor 24 24
17. Giresunspor 24 23
18. Hatayspor 24 23
19. Ümraniye 25 22
Takımlar O P
1. Samsunspor 27 57
2. Eyüpspor 27 53
3. Rizespor 26 49
4. Sakaryaspor 27 49
5. Pendikspor 26 47
6. Keçiörengücü 27 47
7. Bodrumspor 27 42
8. Manisa FK 26 42
9. Boluspor 26 41
10. Bandırmaspor 26 40
11. Göztepe 26 38
12. Tuzlaspor 27 28
13. Erzurumspor 26 25
14. Altay 27 25
15. Adanaspor 27 25
16. Altınordu 26 20
17. Gençlerbirliği 26 18
18. Denizlispor 27 17
19. Yeni Malatyaspor 27 16
Takımlar O P
1. Arsenal 28 69
2. M.City 27 61
3. M. United 26 50
4. Tottenham 28 49
5. Newcastle 26 47
6. Liverpool 26 42
7. Brighton 25 42
8. Brentford 27 42
9. Fulham 27 39
10. Chelsea 27 38
11. Aston Villa 27 38
12. Crystal Palace 28 27
13. Wolves 28 27
14. Leeds United 27 26
15. Everton 28 26
16. Nottingham Forest 27 26
17. Leicester City 27 25
18. West Ham United 26 24
19. Bournemouth 27 24
20. Southampton 28 23
Takımlar O P
1. Barcelona 26 68
2. Real Madrid 26 56
3. Atletico Madrid 26 51
4. Real Sociedad 26 48
5. Real Betis 26 45
6. Villarreal 26 41
7. Athletic Bilbao 26 36
8. Rayo Vallecano 26 36
9. Osasuna 26 34
10. Celta Vigo 26 34
11. Mallorca 26 32
12. Girona 26 31
13. Getafe 26 29
14. Sevilla 26 28
15. Cadiz 26 28
16. Real Valladolid 26 28
17. Espanyol 26 27
18. Valencia 26 26
19. Almeria 26 26
20. Elche 26 13