ÇKP Kongresi Çin'in iktidar piramidini yeniden şekillendirecek

Pekin

Devlet Başkanı ve ÇKP Genel Sekreteri Şi Cinping'in iktidarını üçüncü döneme taşımasının yolunu açması beklenen kongrede yarın yapılacak kapanış oturumunda delegeler, partinin yönetim organı Merkez Komite'nin, disiplin organı Merkezi Disiplin İnceleme Komitesi'nin (MDİK) çalışma raporları ile parti tüzüğündeki değişikliği onaylayacak.

Kongre için Pekin'de toplanan 2 bin 296 delege, yarın ayrıca yeni Merkez Komite listesini oylayarak, partinin yeni tepe yönetimini belirleyecek organın üyelerini seçecek.

Mevcut yapısında 205 asil üye ve kararlarda oy hakkı bulunmayan 171 yedek üyeden oluşan Merkez Komite, seçildikten sonraki gün ilk toplantısını yapacak. Komite kendi içinde 25 kişilik Siyasi Bürosunu ve 7 kişilik Daimi Komitesini ve Genel Sekreter'i seçecek.

Ülkenin en önemli siyasi kişiliklerini bir araya getiren Daimi Komite'nin üyeleri 23 Ekim'de basının karşısına çıkacak.

İktidar piramidi

ÇKP'nin merkezi yönetimi, her yönetim organının yetkilerini kendi seçtiği daha sınırlı sayıdaki temsilciden oluşan bir üst organ aracılığıyla kullandığı ve sonunda iktidarın en tepede ÇKP Genel Sekreteri'nde cisimleştiği bir piramit yapısını andırıyor.

Tek parti iktidarının olduğu, devlet ile parti yönetiminin iç içe geçtiği ve çakıştığı ülkede ÇKP'nin tepe yönetiminin nasıl şekilleneceği, devlet ve hükümet organlarının yapılanmasını da doğrudan etkiliyor.

Kongrede Daimi Komite'ye seçilen üyeler, ileriki aylarda devlet ve hükümet görevlerine atanıyor. ÇKP Genel Sekreteri devlet başkanlığına, diğer isimler ise başbakanlık, meclis başkanlığı, danışma meclisi başkanlığı, devlet başkanı yardımcılığı, başbakan yardımcılığı görevlerine getiriliyor.

Mao'dan bu yana "iktidarı iki dönemi aşan ilk lider"

ÇKP Genel Sekreteri ve Devlet Başkanı Şi Cinping'in, kongrede iktidarını üçüncü döneme taşıyarak Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurucusu Mao Zıdong'dan bu yana parti liderliğini ve devlet başkanlığını iki dönemden fazla sürdüren ilk lider olması bekleniyor.

Çin Anayasası'nda 2018'de yapılan değişiklikle devlet başkanının görev süresini iki dönemle sınırlayan kural kaldırılmış, böylece Şi'nin liderliğini üçüncü döneme taşımasının önü açılmıştı.

Şi'nin 10 yıllık iktidarı döneminde partinin yönetim kadrolarını şekillendirirken kendisinden sonra gelecek lidere işaret etmeyen tercihlerde bulunması, iktidarını belirsiz süreyle sürdürme niyetinin göstergesi olarak yorumlanıyor.

Şi'nin, kongrenin ardından Genel Sekreter, Devlet Bakanlığı ve Merkezi Askeri Komisyonun Başkanı olarak parti, devlet ve ordunun başında olmayı sürdürmesi bekleniyor.

Kongrede diğer yönetim kadrolarının nasıl şekilleneceğine ilişkin rivayetler muhtelif. Şi’nin altındaki kadroların nasıl şekilleneceği, başbakanlığa ve meclis başkanlığına aday isimlerin kimler olacağı, ülkenin gelecek nesil liderlerine işaret eden atamalar yapılıp yapılmayacağı soruları belirsizliğini koruyor. ÇKP'nin yönetimi saydam bir yapıda olmadığı için, tüm bu soruların yanıtları şimdilik tahmin oyununun ötesine geçmiyor.

Başbakan kim olacak?

Devlet protokolündeki iki numaralı görev olan başbakanlığa seçilecek ismin bu kongrede işaretinin verilmesi bekleniyor. Mevcut Başbakan Li Kıçiang'ın görev süresi gelecek martta dolacak. 2013’te göreve başlayan Li, ikinci dönemini tamamlamış olacak.

2018'deki Anayasa değişikliğiyle devlet başkanlığının görev süresini iki dönemle sınırlandıran kural kaldırılmış fakat başbakanın görev süresine dair sınırlama sürdürülmüştü.

Kulislerde Li'nin emekliliği tercih edeceği, yeni Daimi Komite'de yer alamayarak martta görevi halefine devredeceği konuşuluyor. Şi'nin devlet başkanlığı dönemi boyunca başbakanlık yapan Li, her ne kadar bazen kararlarda kenara itilse de ekonominin ve sosyal kalkınmanın yönetiminde söz sahibi isim olmuştu.

Ekonomist kökenli Li, ülke içinde ve dışında, Şi'nin otoriter ve devletçi politikalarına karşı reformist ve liberal çizgiyi savunan, aklıselim ve dengeleyici bir güç olarak görülüyordu.

Daimi Komite'de Li'nin boşaltacağı koltuk için birkaç adayın adı geçiyor. Çin'deki teamüllere göre başbakan olacak kişinin ülkedeki büyük eyaletlerden veya merkeze bağlı yönetilen büyükşehirlerden birinde parti sekreterliği ve merkez yönetiminde başbakan yardımcılığı yapmış olması gerekli görülüyor.

Halen Daimi Komite üyesi olan Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı (ÇHSDK) Başkanı Vang Yang, Şanghay Parti Sekreteri Li Çiang, Çongçing Parti Sekreteri Çın Minır, Guangdong Parti Sekreteri Li Şi ve Başbakan Yardımcılarından Hu Çunhua adaylar arasında bulunuyor.

Kulislerde Şi'nin adayının Şanghay Parti Sekreteri Li olduğu, fakat bu yılın bahar aylarında Omicron vakalarının tetiklediği Kovid-19 salgını sırasında 25 milyon nüfuslu metropolün uzun süre karantinada kalmasına yol açan süreçteki yönetim zafiyeti nedeniyle parti içinde Li'nin seçimine direnç olduğu ileri sürülüyor.

Meclis başkanı kim olacak?

Çin siyasetinde yaklaşık 30 yıldır uygulanan yazılı olmayan kurala göre bir yönetici Ulusal Kongre yapıldığında 68 yaşını doldurmuşsa, yeni bir göreve atanması veya mevcut görevini sürdürmesi mümkün olmuyor. "67 kalır, 68 gider" şeklinde özetlenen emeklilik haddi kuralı, kongre tarihinde 69 yaşında olan Şi için uygulanmayacak gibi görünüyor. Fakat aynı istisnasının diğer yetkililer için geçerli olup olmayacağı belirsiz.

Halen Daimi Komite'de yer alan isimlerden, yasama organı Çin Ulusal Halk Kongresi (ÇUHK) Başkanı Li Canşu'nun 72 yaşında olması nedeniyle bu kongrede yaş haddinden emekliye ayrılması bekleniyor.

Devlet protokolündeki üç numaralı görev olan meclis başkanlığı için halen ÇKP Birinci Sekreteri olarak Daimi Komite'de yer alan Vang Huning'in adı geçiyor. Çin'in "ideoloji çarı", "liderlerin arkasındaki beyin" olarak anılan akademisyen kökenli Vang, Şi'nin "Yeni Dönemde Çin Karakterinde Sosyalizm" adı verilen düşüncelerinin, "Çin Rüyası" gibi kavramlarının formüle edilmesinde önemli rol oynadı.

Uluslararası siyaset uzmanı bir profesör olan Vang, Daimi Komite'ye seçilmeden önce, 2002-2017 tarihlerinde, 15 yıl süreyle ÇKP'ye bağlı bir düşünce kuruluşu olan Merkezi Siyaset Araştırmaları Ofisi'nin başında bulundu. Vang bu dönemde Çin liderleri Ciang Zımin'in "Üç Temsil" ve Hu Cintao'nun "Kalkınmaya Bilimsel Yaklaşım" teorilerinin mimarı oldu.

Vang'ın yeni dönemde meclis başkanı olarak Şi'nin istediği yasal düzenlemelerin formüle edilip yürürlüğe konmasında etkili olacağı tahmin ediliyor.

Daimi Komite'ye girebilecek diğer isimler

Kongrede 7 kişilik Daimi Komite'ye 3 veya 4 yeni üyenin katılması bekleniyor. Başbakan ve meclis başkanı dışında 68 yaşındaki Başbakan Birinci Yardımcısı Han Cıng'ın da komiteden ayrılması bekleniyor.

Devlet protokolünün dört numarası, danışma meclisi ÇHSDK'nin Başkanı Vang Yang'ın da eğer başbakanlığa önerilmezse, komiteden çıkarılacak.

Devlet protokolünün beş numarası parti disiplin organı MDİK'in Başkanı Cao Lıji'nin ise komitedeki yerini koruması bekleniyor.

Boşalan yerler için, başbakanlığa aday gösterilen isimler dışında Şi'ye yakın isimlerden ÇKP Genel Ofisi Direktörü Ding Şueşiang ve ÇKP Propaganda Dairesi Başkanı Huang Kunming'in de adları geçiyor.

Yeni isimlerde aranan kriterler arasında Şi'ye kişisel yakınlığın da belirleyici olduğu ileri sürülüyor.

Geleceğin liderlerine işaret edilecek mi?

Çin'de son 30 yılda iktidarı devralması öngörülen yeni nesil liderlerin buna uygun yardımcı görevlerde tecrübe kazanmaları, kurumsallaşma ve yönetimde süreklilik adına tercih edildi. Örneğin, Devlet Başkanı Şi ve Başbakan Li, ilk kez 2007'deki 17'nci kongrede 54 ve 52 yaşlarındayken Daimi Komite'ye seçilmişler ve birkaç ay sonra Devlet Başkanı Yardımcısı ve Başbakan Birinci Yardımcısı görevlerine getirilmişlerdi. Söz konusu seçimler gelecek iktidarın sinyalini vermişti.

Ancak Şi kendi iktidarında genç yöneticileri parti hiyerarşisinde yükselterek geleceğin liderlerine işaret etmekten kaçındı. Şi, 2017'de yapılan 19'uncu kongrenin ardından devlet başkanı yardımcısını mevcut Daimi Komite üyeleri arasından seçmemiş, emeklilik yaşını geçen eski MDİK Başkanı Vang Çişan bu göreve atanmıştı. Öte yandan, sonraki kongrede yaş haddini dolduracak Han Cıng'ı Başbakan Birinci Yardımcısı yapmıştı.

20'nci kongrede Daimi Komite ve Siyasi Büro'ya yapılacak seçimlerin hangi parti yetkililerini yeni nesil liderler olarak konumlayacağı konusunda tahmin yürütmek güç görünüyor. Ancak ÇKP'nin tepesindeki kadrolar nasıl şekillenirse şekillensin, gelecekteki devlet görevlerine her kim seçilirse seçilsin, Şi'nin "merkezi lider" olarak nihai karar verici olduğu yönetim yapısının sürmesi bekleniyor.